TS Tào Sơn Bổn Tịch

THIỀN SƯ TÀO SƠN BỔN TỊCH

PHÁP TỰ ĐỜI THỨ NĂM của THANH NGUYÊN HÀNH TƯ

PHÁP TỰ của ĐỘNG SƠN LƯƠNG GIỚI

Thiền sư Tào Sơn Bổn Tịch ở Phủ Châu (nay là Giang Tây), là người Bồ Điền Tuyền Châu (nay là Phước Kiến), họ Hoàng. Thuở còn bé sư mộ Nho học, năm 19 tuổi xuất gia tại núi Linh Thạch, huyện Phước Đường, Phước Châu, năm 25 tuổi thọ giới cụ túc. Năm đầu niên hiệu Đường Hàm Thông (860), Thiền tông hưng thạnh, sư đến đạo tràng của Thiền sư Động Sơn Lương Giới thỉnh giáo. Động Sơn hỏi:

- Ông tên là gì?

Sư đáp:

- Bổn Tịch.

Động Sơn nói:

- Hãy hướng thượng mà nói !

Sư nói:

- Không nói.

Động Sơn hỏi:

- Vì sao không nói?

Sư đáp:

- Danh tướng vốn không tịch, nói thế nào được !

Lần hỏi đáp này khiến Động Sơn rất coi trọng sư. Từ đó sư nhập thất, mật thọ tâm ấn. Lần lữa nhiều năm mới từ giã Động Sơn, Động Sơn hỏi:

- Định đi về đâu?

Sư đáp:

- Đi về nơi không thay đổi.

Động Sơn nói:

- Chẳng thay đổi há có đi sao?

Sư nói:

- Đi cũng không thay đổi.

Rồi đó sư rời khỏi, sư tùy duyên phóng khoáng. Ban đầu, nhận lời thỉnh cầu đến trụ Tào Sơn ở Phủ Châu, sau dời đến trụ tại núi Hà Ngọc. Pháp tịch tại cả hai nơi này đều long thạnh, kẻ học kéo đến như mây đùn.

*

Hỏi:

- Người không làm bạn với vạn pháp là người gì?

Sư đáp:

- Ông nói đông người ở Hồng Châu đều đi đến nơi nào.

*

Hỏi:

- Lông mày và con mắt biết nhau không?

Sư đáp:

- Không biết nhau.

Hỏi:

- Vì sao không biết nhau?

Sư đáp:

- Nhân vì cùng ở tại một chỗ.

Hỏi:

- Nếu nói như thế này thì mày và mắt không phân biệt?

Sư nói:

- Tuy nhiên, mày thì nhất định không phải là mắt.

Hỏi:

- Cái gì là mắt?

Sư nói:

- Mắt thấy sự thật.

Hỏi:

- Cái gì là mày?

Sư hỏi:

- Cái đó ta cũng nghi.

Hỏi:

- Tại sao Hòa thượng đến chỗ này lại nghi hoặc?

Sư nói:

- Nếu như không nghi hoặc thì làm sao thấy được sự thật.

*

Hỏi:

- Tại sự tướng làm sao hiển thị chân đế?

Sư nói:

- Không rời sự tướng ấy là chân thật.

Hỏi:

- Làm sao hiển thị?

Sư đưa cái khay lên.

Hỏi:

- Làm thế nào theo ảo tướng mà hiển thị chân đế?

Sư đáp:

- Bản thân theo ảo tướng đã hiển thị.

Hỏi:

- Nếu nói như thế thì do ảo hiển ảo, trước sau không rời ảo tướng?

Sư nói:

- Bởi vì bản thân ảo tướng chính là không ảo vậy.

*

Hỏi:

- Thế nào là người thường tại?

Sư nói:

- Hễ gặp Tào Sơn ta là tạm đi ra.

Hỏi:

- Thế nào là người thường bất tại?

Sư nói:

- Khó được.

*

Tăng Thanh Nhuệ hỏi:

- Con nghèo hèn cô độc, thỉnh Hòa thượng cứu giúp.

Sư nói:

- Ông bước lại gần đây !

Thanh Nhuệ liền bước tới, sư nói:

- Tại tiệm rượu nhà họ Bạch ở Tuyền Châu đã nốc cạn ba chén vào bụng rồi mà còn nói là chưa mím môi.

*

Hỏi:

- Nghĩ há chẳng phải loại?

Sư nói:

- Ngay chỗ không nghĩ cũng là loại.

Hỏi:

- Thế nào là loại ?

Sư nói :

- Chẳng không biết đau ngứa ?

*

Cảnh thanh hỏi :

- Lý thanh rốt lại không thân hình thì thế nào ?

Sư nói :

- Lý thì như thế, sự như thế nào?

Nói:

- Như lý, như sự.

Sư nói:

- Gạt một mình Tào Sơn thì được, nhưng ngặt nỗi dưới mắt chư Thánh thì tính sao đây?

Nói:

- Nếu mà không có mắt chư Thánh thì làm sao mà giám sát được cái không như thế.

Sư nói:

- Phép quan cây kim không lọt khỏi, nhưng cũng có chuyện châm chước ngựa xe.

Chú: Nguyên văn ‘Quan bất dung châm, tư thông xa mã’ là dụng ngữ Thiền tông. ‘Quan bất dung châm’ ý nói phép quan nghiêm nhặt ngay cả nhỏ nhiệm như cây kim cũng không lọt thấu, ý rộng hơn là chẳng tơ hào khoan thứ. Trong Thiền lâm chỉ cứu cánh thấu triệt đệ nhất nghĩa đế của Phật pháp chẳng dung bất cứ tơ hào lời lẽ thuyên giải, tức ‘Quan bất dung châm’ dẫn đến về mặt biểu tướng là pháp không thể dễ dàng suy siển được. ‘Tư thông xa mã’ là tình trạng đối ngược lại với ‘Quan bất dung châm’, nói lên bên cạnh tình trạng tơ hào cũng chẳng khoan dung của quan pháp, tư riêng mà nói, thì ngay cả xe ngựa to sầm cũng thông dung mà qua. Trong Thiền tông chỉ nơi phương tiện quyền xảo đệ nhị nghĩa đế, thì để hướng dẫn học nhân, sư gia thỉnh thoảng có thể thái dụng phép quyền nghi phóng hành. Do đó, tư thông xa mã dẫn thân đến việc dùng pháp môn dung thông vô ngại phương tiện.

*

Vân Môn hỏi:

- Người không thay đổi đến, sư có tiếp không?

Sư nói:

- Tào Sơn ta không có loại công phu nhảm nhí đó !

*

Có người hỏi :

- Người xưa nói ‘Người người đều có’, kính mong con có không vậy ?

Sư nói :

- Đưa bàn tay đây coi !

Rồi đếm :

- Một, hai, ba, bốn, năm đủ cả.

*

Hỏi:

- Lỗ Tổ nhìn vách, ý biểu thị điều gì?

Sư lấy hai tay bịt lỗ nhĩ.

*

Hỏi:

- Thừa mong người xưa có nói: ‘Chưa từng có người nào té xuống đất mà không nương đất mà trở dậy’. Thế nào là té?

Sư nói:

- Nếu đồng là được.

Lại hỏi:

- Thế nào là trở dậy?

Sư đáp:

- Là trở dậy đây.

*

Hỏi:

- Thừa nghe trong Giáo có nói: ‘Biển cả không chứa thây chết’. Thế nào là biển?

Sư đáp:

- Bao hàm vạn hữu.

Hỏi:

- Vì sao mà không chứa thây chết?

Sư đáp:

- Không chứa người hết thở.

Hỏi:

- Đã bao hàm vạn hữu thì tại sao không chứa người hết thở?

Sư nói:

- Vạn hữu chẳng có công ấy, người hết thở có đức ấy.

*

Hỏi:

- Hướng thượng còn có chuyện không vậy?

Sư nói:

- Nói có, nói không đều được, ngặt nỗi Long vương chống kiếm thì biết làm sao giờ?

*

Hỏi:

- Đầy đủ tri giải gì thì mới đủ sức đối đáp lại vấn nạn của đại chúng?

Sư nói:

- Chẳng trình câu.

Hỏi:

- Vấn nạn cái gì?

Sư nói:

- Dao búa chặt không vô.

Hỏi:

- Có thể vấn nạn như thế rốt lại còn có kẻ đồng ý không vậy?

Sư nói:

- Có chứ.

Hỏi:

- Là người thế nào đấy?

Đáp:

- Tào Sơn ta.

*

Hỏi:

- Không lời làm sao hiển lộ?

Sư nói:

- Đừng hướng nơi đây mà hiển lộ.

Hỏi:

- Hướng vào nơi đâu mà hiển lộ?

Sư nói:

- Canh ba đêm qua, trên đầu giường mất hết ba văn tiền.

*

Hỏi:

- Mặt trời chưa mọc thì thế nào?

Sư nói:

- Tào Sơn cũng từng đến như thế.

Hỏi:

- Sau khi mặt trời mọc thì thế nào?

Sư nói:

- Cũng còn kém Tào Sơn nửa tháng đường.

*

Sư hỏi tăng:

- Làm gì đây?

Tăng đáp:

- Quét sân.

Sư hỏi:

- Trước Phật đường quét hay sau Phật đường quét?

Tăng đáp:

- Trước sau gì đều quét một lượt.

Sư nói:

- Hãy đưa giùm giày cho Tào Sơn.

*

Sư hỏi thượng tọa Cường Đức:

- ‘Bồ-tát đang trong định, nghe hương tượng (Voi quí) qua sông’ nằm trong kinh nào?

Đáp:

- Từ kinh Niết Bàn.

Sư hỏi:

- Trước định nghe hay sau định nghe?

Đáp:

- Hòa thượng chảy vậy.

Sư nói:

- Nói là giết sạch đạo, mới nói có được phân nửa.

Hỏi:

- Còn Hòa thượng thì thế nào?

Sư nói:

- Dưới dòng thác đón lấy.

*

Hỏi:

- Kẻ học này trong vòng 12 thời thìn, lấy gì bảo nhiệm?

Sư nói:

- Như đi ngang qua làng bọn mọi dùng trùng độc đầu độc thì không nên nếm một giọt nước.

Hỏi:

- Thế nào là chủ của Pháp thân?

Sư nói:

- Cho rằng nước Tần không người.

Hỏi:

- Cái đó phải chăng là đúng?

Sư nói:

- Chém.

Hỏi:

- Thân gần bạn đạo nào thì thường được nghe cái chưa từng nghe?

Sư nói:

- Chẳng hỏi cây đá.

Hỏi:

- Cái nào trước? Cái nào sau?

Sư nói:

- Há chẳng nghe nói: ‘Thường nghe nơi chưa nghe’.

*

Hỏi:

- Người trong nước vỗ kiếm là ai vậy?

Sư nói:

- Là Tào Sơn ta.

Hỏi:

- Định giết người nào vậy?

Sư nói:

- Sở hữu nhất thiết đều giết cả.

Hỏi:

- Nếu bỗng nhiên gặp ngay cha mẹ mình thì tính làm sao?

Sư nói:

- Ai hay ngại ta.

Hỏi:

- Vì sao chẳng giết ta?

Sư nói:

- Vì không chỗ hạ thủ !

Hỏi:

- Một con bò uống nước, năm con ngựa không hí, đối với cảnh đó sư phụ có cái nhìn như thế nào?

Sư nói:

- Tào Sơn kỵ mở miệng.

Ngoài ra lại nói:

- Thời gian thủ hiếu của Tào Sơn vừa dứt.

*

Hỏi:

- Thường trầm luân tại biển khổ sanh tử là người nào?

Sư nói:

- Mặt trăng thứ hai.

Hỏi:

- Cầu hay không cầu ra khỏi biển khổ?

Sư đáp:

- Cũng cầu ra khỏi nhưng không có đường nào.

Hỏi:

- Ai là người cứu vớt ra khỏi biển khổ?

Sư nói:

- Người mang gông cùm sắt.

*

Có tăng nêu chuyện Dược Sơn:

- “Dược Sơn hỏi tăng: ‘Tuổi tác bao nhiêu?’. Tăng đáp: ‘Bảy mươi hai’. Dược Sơn hỏi: ‘Phải 72 tuổi chăng?’. Tăng đáp: ‘Đúng vậy’. Dược Sơn liền đánh”. Ý ấy thế nào?

Sư nói:

- Mũi tên đầu còn khả dĩ, mũi tên sau bắn người ta sâu lắm !

Tăng đó lại hỏi:

- Làm thế nào để khỏi ăn gậy của Dược Sơn?

Sư nói:

- Thánh chỉ của Hoàng đế đã ban ra thì các nước chư hầu phải nhường đường thôi.

*

Hỏi:

- Thế nào là đại ý của Phật pháp?

Sư đáp:

- Lấp mương chẹn hố.

Hỏi:

- Thế nào là sư tử?

Sư đáp:

- Các loài thú khác gần không được.

Hỏi:

- Thế nào là sư tử con?

Sư đáp:

- Nuốt được cha mẹ nó.

Hỏi:

- Nếu đã các loài thú khác không dám gần, sao lại bị con mình nuốt?

Sư nói:

- Con nếu gầm rống thì ông bà tiêu hết.

Hỏi:

- Như ông bà đó có tiêu hết không?

Sư nói:

- Đều tiêu hết.

Hỏi:

- Sau khi tiêu hết thì thế nào?

Sư nói:

- Toàn thân quay về cha.

Hỏi:

- Trước đó sao lại nói cha ông gì tiêu hết?

Sư nói:

- Há không nghe nói Vương tử có thể thành chuyện một nước trên cây khô lại hái được ít đỉnh hoa.

*

Hỏi:

- Đối với câu ‘Một khi rơi vào cảnh giới phải trái phân biệt thì sẽ mất tự tâm’ Sư có cao kiến gì?

Sư nói:

- Chém ! Chém !

*

Lại có tăng nêu chuyện có tăng hỏi Hương Nghiêm: ‘Thế nào là Đạo?’. Hương Nghiêm nói: ‘Rồng gầm trong cây khô’ (Động dụng của Định và Ngộ của Thiền có cơ kết hiệp ở khởi lên là sinh mệnh chân chính của Thiền). Ông tăng nói: ‘Không lãnh hội’ Hương Nghiêm liền nói: ‘Con ngươi của đầu lâu’.

Sau đó, lại dẫn hỏi Thạch Sương:

- Thế nào là rồng gầm trong cây khô?

Thạch Sương nói:

- Giống như mang ý vui.

Lại hỏi:

- Thế nào là con ngươi trong đầu lâu?

Thạch Sương nói:

- Hầu như mang thức kiến.

Rồi hỏi sư nhận xét thế nào, sư nhân đó làm bài tụng:

Nguyên văn:

枯 木 龍 吟 真 見 道

髑 髏 無 識 眼 初 明

喜 識 蛊 时 消 不 蛊

當 人 那 辨 濁 中 清

Phiên âm:

Khô mộc long ngâm chân kiến đạo

Độc lâu vô thức nhãn sơ minh

Hỉ thức tận thời tiêu bất tận

Đương nhân na biện trọc trung thanh

Tạm dịch:

Rồng gầm cây khô chân kiến đạo

Đầu lâu nào biết nhãn minh sơ

Mừng biết rốt cùng tiêu chẳng hết

Người hay há biện sạch trong dơ.

Tăng ấy lại hỏi sư：

- Thế nào là rồng gầm trong cây khô?

Sư nói:

- Huyết mạch của Thiền chẳng dứt.

Lại hỏi:

- Thế nào là con ngươi trong đầu lâu?

Sư nói:

- Trời đất không dứt.

Nói:

- Xin hỏi có người được nghe chăng?

Sư nói:

- Cả đất trời chưa có một người nào chẳng nghe.

Nói:

- Xin hỏi rồng gầm là chương cú gì?

Sư nói:

- Cũng chẳng biết chương cú gì. Kẻ nghe đều mất mạng.

Sư đã dùng kiểu cách ấy để khải phát một số lớn các người học có đủ căn cơ thượng hạng, mà cũng không nhất định phải theo một khuôn mẫu nào, kể cả ngũ vị thuyên lượng (Ngũ vị quân thân) do Thiền sư Lương Giới truyền lại, về sau phu diễn ra thành mẫu mực của Thiền Lâm.

Lúc ấy, họ Chung ở Hồng Châu nhiều lần thỉnh cầu sư hạ sơn, nhưng sư đều từ chối, chỉ viết một bài thơ ‘Sơn cư tụng’ của Hòa thượng Đại Mai thay cho lời phúc đáp. Năm Thiên Phục (901), đêm cuối mùa hạ năm Tân Dậu, sư hỏi tri sự tăng:

- Hôm nay là ngày mấy, tháng mấy?

Đáp:

- Ngày 15 tháng 6.

Sư nói:

- Tào Sơn ta một đời hành cước, các nơi trải qua đều lấy 90 ngày làm hạ.

Sáng hôm sau vào giờ Thìn, sư viên tịch, thế thọ 62, tăng lạp 37. Môn nhân phụng linh cốt xây tháp, sắc thụy Nguyên Chưng Đại Sư, tháp tên Phước Viên.

PHẦN PHỤ LỤC:

Tăng Thanh Nhuệ nói:

- Con cô độc nghèo khó, thỉnh lão sư cứu giúp !

Sư gọi:

- Nhuệ xà-lê hãy bước tới đây !

Thanh Nhuệ bước tới, sư nói:

- Tại tiệm rượu nhà họ Bạch ở Tuyền Châu đã nốc cạn ba chén còn nói là chưa mím môi.

(Theo Tào Sơn ngữ lục)

Gợi ý: ‘Tuyền Châu nhà họ Bạch' đại khái chỉ một tiệm rượu nào đó tại địa phương. Tuy nhiên chữ ‘Bạch’còn có nghĩa song quan là ‘Bạch khất’, tức nốc cạn.

*

Tăng nói:

- Kẻ học này toàn thân mang bệnh, mong sư cứu chữa !

Sư nói:

- Không chữa trị.

Tăng hỏi:

- Vì sao chẳng chữa trị?

Sư nói:

- Để ông cầu sống chẳng được, mà cầu chết cũng không xong!

(Theo Tào Sơn ngữ lục)

*

Tăng hỏi:

- Phải chăng tăng lữ là người có đầy đủ hạnh từ bi ?

Sư nói:

- Đúng vậy.

Tăng hỏi:

- Nếu như gặp lục tặc xâm phạm thì tính cách nào?

Sư nói:

- Cũng phải có đầy đủ đại từ bi.

Tăng hỏi:

- Làm thế nào để có đầy đủ đại từ bi?

Sư nói:

- Một nhát kiếm giết sạch.

Tăng hỏi:

- Sau khi giết sạch thì thế nào?

Sư đáp:

- Mới có thể hài hòa.

(Theo Tào sơn ngữ lục)

*

Tăng hỏi:

- Người xưa nói ‘Mọi người đều có’, đệ tử tại trần tục, phải chăng cũng có?

Sư nói:

- Ông xòe bàn tay ra coi.

Tăng xòe bàn tay, sư đếm:

- Một, hai, ba, bốn, năm đủ cả.

(Theo Tào Sơn ngữ lục)

*

Tăng hỏi:

- Cái gì quý nhất trong đời?

Sư nói:

- Đầu con mèo chết quý nhất.

Tăng hỏi:

- Vì sao đầu con mèo chết lại quý nhất?

Sư đáp:

- Vì không ai thèm trả giá.

(Theo Tào Sơn ngữ lục)