TS Toàn Nhật Quang Đài

Thiền Sư Toàn Nhật - Vi Bảo - Quang Ðài
全 日 爲 寶 光 臺 (1757 - 1834): Chùa Viên Quang

Thiền sư Toàn Nhật - Quang Ðài là một trong những tác gia lớn của nền Văn học Việt Nam nói chung và Phật giáo nói riêng trong thế kỷ XIX. Cho đến nay, chúng ta vẫn chưa biết được tộc tánh và quê quán chính thức của Ngài. Tuy nhiên, căn cứ vào Long vị thờ tại chùa Phổ Quang tỉnh Bình Ðịnh, ta biết Hòa thượng sinh giờ Tỵ ngày 28 tháng 10 năm Ðinh Sửu (1757) và viên tịch vào giờ Dần ngày mồng 6 tháng 4 năm Giáp Ngọ (1834), hưởng thọ 78 tuổi.
Theo tác phẩm Tam Giáo Nguyên Lưu Ký, Thiền sư nói:
“Ta xưa cũng dự Nho gia
Mười hai tuổi học đến ba mươi rày…
…Sau ta đầu học phép Thiền
Thuở ba mươi tuổi vậy liền xuất gia.”

Long vị Pháp sư Quang Ðài

Ban đầu Ngài học Nho giáo và có một thời làm quân sư trong phong trào khởi nghĩa Tây Sơn. Năm 30 tuổi, Ngài ngộ lý vô thường, phát tâm xuất gia với tổ Pháp Chuyên tại chùa Từ Quang nên có pháp danh Toàn Nhật, tự Vi Bảo, hiệu Quang Ðài, nối pháp đời 37 tông Lâm Tế, thế hệ thứ 4 pháp phái Chúc Thánh. Ðược một vị minh sư như tổ Pháp Chuyên hướng dẫn, ngài Toàn Nhật đã ngộ đạo sau 12 năm tu hành, kế đó về trú trì chùa Viên Quang tại thôn Ðịnh Phong, xã An Nghiệp, huyện Tuy An.
Thiền sư Toàn Nhật–Quang Ðài là người đa văn quảng bác, ngay lúc sinh tiền tổ Diệu Nghiêm cũng đã từng để cho Ngài thay Tổ giảng kinh luật cho đại chúng. Phần lớn trong những lần khắc bản in những tác phẩm của Tổ sư Diệu Nghiêm đều có sự tham gia san định chứng nghĩa của ngài Toàn Nhật–Quang Ðài.
Thiền sư Toàn Nhật–Quang Ðài là một trong những vị để lại nhiều tác phẩm bằng chữ Nôm nhất. Hiện tại, chúng ta còn biết một số tác phẩm của Ngài rất có giá trị như Hứa Sử Truyện Vãn, Tham Thiền Vãn, Thiền Cơ Yếu Ngữ Vãn v.v...
Vào giờ Dần ngày mồng 6 tháng 4 năm Giáp Ngọ (1834) thiền sư Toàn Nhật–Quang Ðài viên tịch tại chùa Viên Quang, thọ 78 tuổi. Ðệ tử kế thừa Ngài mà ta còn biết được có các vị: Chương Thiện–Tuyên giác. Hoằng Ðạo (1797–1865) khai sơn chùa Phổ Quang, Bình Ðịnh và ngài Chương Tín–Tuyên Khánh–Hoằng Ân (….?–1862) trú trì chùa Tam Thai, Ngũ Hành Sơn.
Phần lớn chư Tăng các tỉnh miền Trung thời bấy giờ đều tựu về Từ Quang tu học dưới sự hướng dẫn của ngài Toàn Nhật– Quang Ðài. Vì thế, chúng ta thấy hiện nay nhiều chùa từ Quảng Nam vào đến Bình Thuận đều có thờ long vị của Ngài. Ðánh giá về thiền sư Toàn Nhật–Quang Ðài, giáo sư Lê Mạnh Thát nhận xét như sau:
“Toàn Nhật là một trong những nhà văn, nhà thơ lớn của lịch sử văn học dân tộc ta, là một nhà tư tưởng có những quan điểm độc đáo đầy sáng tạo đối với lịch sử tư tưởng Việt Nam”