TS Lạc Phổ Nguyên An

THIỀN SƯ NGUYÊN AN núi LẠC PHỔ LỄ CHÂU

PHÁP TỰ ĐỜI THỨ NĂM của THANH NGUYÊN HÀNH TƯ

PHÁP TỰ của THIỀN SƯ GIÁP SƠN THIỆN HỘI

Sư họ Đạm, người Lân Du Phụng Tường. Sư xuất gia từ thuở còn bé thơ, y theo luật sư Hựu chùa Hoài Ân của bổn quận xuống tóc, thọ giới cụ túc, thông kinh luận. Ban sơ, sư hỏi đạo nơi Thúy Vi, Lâm Tế. Lâm Tế thường trước chúng khen sư rằng:

- Lâm Tế môn hạ một mũi tên, ai dám ngăn dở mũi nhọn !

Sư mong ấn khả, tự cho là đã đủ. Sau được thư của Giáp Sơn mở ra đọc, bất giác kính sợ bèn bỏ am đến lễ bái Giáp Sơn rồi đứng nghiêm người. Giáp Sơn nói:

- Gà ở ổ phụng, không thể cùng loại được. Hãy đi ra đi !

Sư nói:

- Từ xa nương theo gió mà đến, mong sư tiếp dẫn !

Giáp Sơn nói:

- Trước mắt không có xà-lê, trong đây không có lão tăng.

Sư nói:

- Lầm rồi !

Giáp Sơn nói:

- Trụ. Trụ. Xà-lê hãy chớ lôi thôi gấp gáp ! Khe và núi mỗi thứ đều khác nhau, mây trăng là đồng. Xà-lê ngồi trên đầu lưỡi của thiên hạ tức chẳng không, ngặt nỗi làm sao dạv người không lưỡi biết nói !

Sư ngơ ngác không biết đối đáp thế nào, Giáp Sơn liền đánh. Sư nhân đó chấp nhận phục thị mấy năm.

*

Một ngày nọ, sư hỏi Giáp Sơn:

- Phật, ma không đến chỗ thì làm sao thể hội?

Giáp Sơn nói:

- Đuốc sáng ngàn dặm lộ hình tượng, trong phòng lão tăng mê.

Lại hỏi:

- Mặt trời buổi sáng lên, trăng đêm không còn hiện thì thế nào?

Giáp Sơn nói:

- Rồng ngậm trái châu biển, cá lội nhởn nhơ không thèm ngó.

*

Giáp Sơn sắp thị diệt, dặn dò chúng rằng:

- Một nhánh Thạch Đầu xem như đã diệt vong rồi.

Sư đáp rằng:

- Không phải thế đâu !

Giáp Sơn nói:

- Thế thì là thế nào?

Sư nói:

- Tự có núi xanh tồn tại.

Giáp Sơn nói:

- Nếu mà như thế thì đạo ta chẳng đọa vậy.

*

Đến khi Giáp Sơn qua đời, sư đến Sầm Dương, gặp người quen cũ. Nhân nói chuyện về Kim Lăng, người quen cũ hỏi rằng:

- Chợt đó mà mấy năm rồi, lánh nạn ở đâu vậy?

Sư nói:

- Chỉ tại trong chốn chợ búa thôi !

Người quen cũ hỏi:

- Sao không đi đến chỗ không người?

Sư nói:

- Chỗ không người đâu có gì khó.

Người quen cũ nói:

- Chỗ chợ búa làm sao trốn tránh được?

Sư nói:

- Tuy tại trong chốn chợ búa nhưng người còn không biết.

Người quen cũ chẳng biết thế nào, lại hỏi:

- Thừa mong bên Tây Thiên có 28 Tổ. Còn như ở đất này, một người truyền cho một người. Nếu như hai bên không có người tiếp nối khúc điệu thì thế nào?

Sư nói:

- Ông già ruộng rẫy ngồi trước cửa không nói đến chuyện triều đình.

*

Tăng hỏi:

- Nên đàm luận chuyện gì?

Sư nói:

- Chưa gặp chuyện gì khác, rốt lại không mỡ nắm tay ra. Tăng hỏi:

- Có người không từ triều đường lại, gặp nhau có nói không?

Sư nói:

- Lượng ngoại chi cơ, nhìn ngắm chi cho mệt.

Tăng không lời đối đáp.

*

Về sau, sư đến núi Lạc Phổ Lễ Dương, chọn chỗ an xứ. Về sau nữa, dời đến Tô Khê ở Lãng Châu. Huyền lữ bốn phương ùn ùn kéo đến, sư thị chúng rằng:

- Một bước sau cùng mới đến cửa ải. Khóa đứt yếu tân, chẳng thông phàm Thánh. Muốn biết bậc thượng lưu, không nên đem Tổ, Phật dán lên trán. Như rùa linh chở Hà đồ tự nhận lấy gốc táng thân.

Sư lại hỏi:

- Một con đường chỉ nam, người trí biết sơ lược.

*

Hỏi:

- Bỗng nhiên liền thấy thì thế nào?

Sư nói:

- Sao buổi sớm tuy phân nét ngày, làm sao mà so với ánh sáng mặt trời được.

Hỏi:

- Như thế đến không lập, như thế đi không mờ mất thì thế nào?

Sư nói:

- Bán củi tiều phu quí, mặc gấm đạo nhân khinh.

Hỏi:

- Kinh nói: ‘Cúng dường cơm cho trăm ngàn chư Phật không bằng cúng dường cơm cho một người không tu, không chứng’. Xin hỏi trăm ngàn chư Phật có lỗi gì, còn người không tu không chứng có đức gì?

Sư nói:

- Một áng mây trắng giăng ngang cửa động, biết bao chim về đêm lạc mất tổ.

Hỏi:

- Mặt trời chưa mọc thì thế nào?

Sư nói:

- Nước cạn biển xa rồng tự ẩn, mây nổi trời xanh phụng còn bay.

Hỏi:

- Thế nào là chuyện bổn lai?

Sư nói:

- Một hột tại ruộng hoang, không cày mà mọc rất tốt.

Tăng hỏi:

- Nếu không cày thì há không mai một trong đám cỏ sao?

Sư nói:

- Thịt xương khác với cây cỏ, cỏ đê cỏ bại rốt không chiêu ánh sáng.

Chú: Nguyên văn ‘Đê bại’ là tên hai loại lúa xấu gần như cỏ kê vậy.

*

Hỏi:

- Chẳng làm thương tổn vật mạng thì thế nào?

Sư nói:

- Mắt hoa ảnh núi chuyển, kẻ mê phải bàng hoàng.

Hỏi:

- Không đàm luận xưa nay thì thế nào?

Sư nói:

- Rùa linh không quẻ triệu, không xác chẳng nhọc khoan.

Hỏi:

- Không vác sáng tối thì thế nào?

Sư nói:

- Trong huyền dễ cử, ý ngoại khó đề ra.

Hỏi:

- Không sanh nhà Như Lai, không ngồi tòa Hoa Vương thì thế nào?

Sư nói:

- Ông nói lò lửa nặng nhiều ít?

Hỏi:

- Tổ ý và Giáo ý là một hay là hai?

Sư nói:

- Trong hang sư tử không có thú nào khác, nơi chốn voi vua đi thì không có dấu vết con chồn.

Hỏi:

- Đi đến chỗ không thể nghĩ bàn thì thế nào?

Sư nói:

- Núi xanh thường cất bước, mặt trời trắng chẳng dời vành.

Hỏi:

- Khô tận ruộng hoang còn đứng, chuyện như thế nào?

Sư nói:

- Cò dựa ổ tuyết còn phân biệt được, quạ đứng trên sơn đen rất khó phân biệt.

Hỏi:

- Thế nào là chủ khách cùng cử xướng?

Sư nói:

- Cây khô không nhánh nhóc, chim bay tới khó dừng chân.

Hỏi:

- Suốt ngày mông lung thì thế nào?

Sư nói:

- Ném vật báu vào trong đống cát, người muốn biết được thật là khó.

Hỏi:

- Thế nào dang tay không gặp được bậc thầy?

Sư nói:

- Đừng đem tiếng hạc kêu lầm thành tiếng chim cu gáy.

Hỏi:

- Viên Y ba điểm người đều trọng, thói nhà Lạc Phổ chuyện thế nào?

Sư nói:

- Sấm một khi nổ, trống vải liền tịt ngòi.

Hỏi:

- Giữa trưa thì thế nào?

Sư nói:

- Giữa trưa còn thiếu nửa, mặt trời lặn mới gọi đủ đầy.

Hỏi:

- Thế nào là chỉ ý của Tổ sư từ Tây lại?

Sư nói:

- Vù vù gió thổi màn trúc, sương nhẹ chẳng tự lạnh.

Tăng nghĩ hỏi tiếp, sư nói:

- Chỉ nghe tiếng gió thổi, chẳng biết mấy ngàn cây trúc.

*

Sư thượng đường nói với chúng rằng:

- Tôn tân thu phố khứ, có ai bói được thì hãy bước ra !

Lúc đó, có ông tăng bước ra nói:

- Thỉnh Hòa thượng một quẻ !

Sư nói:

- Cha ông ở nhà chết.

Tăng không lời đối đáp.

Pháp Nhãn vỗ tay thế ba lần.

*

Hỏi:

- Thế nào là chỉ ý của Tổ sư từ Tây lại?

Sư gõ giường Thiền nói:

- Lãnh hội không vậy?

Đáp:

- Không lãnh hội.

Sư nói:

- Trên trời bỗng sấm nổ kinh động vũ trụ, dưới đáy giếng con ễnh ương chẳng ngẩng đầu.

Hỏi:

- Phật, ma không đến nơi thì làm sao mà biện minh được?

Sư nói:

- Diễn Nhã đầu không mất, chỉ do nhận đầu trong gương mà thành ra ngăn trở.

Hỏi:

- Thế nào là cứu nạn sanh tử?

Sư nói:

- Múc nước nếu diên sanh, chẳng nghe được nhạc trời kỳ diệu.

Hỏi:

- Bốn đại làm sao mà có?

Sư nói:

- Nước lặng yên không có sóng, bọt nước nhân gió thổi mà có.

Hỏi:

- Bọt tan quay về nước là thế nào?

Sư nói:

- Chẳng đục, chẳng dơ, rồng cá tùy ý bơi nhảy.

Hỏi:

- Chuyện sanh tử như thế nào ?

Sư nói:

- Một niệm quên cơ duyên, thái hư không điểm.

Hỏi:

- Thế nào là đạo?

Sư nói:

- Tồn cơ do trệ tích, trừ bỏ ái nái tức thông đồ.

Hỏi:

- Thế nào là chỉ một tạng mà thu không được?

Sư nói:

- Mưa dầm cây cỏ tốt, miếng ngọc vốn sáng trưng.

Hỏi:

- Một đầu sợi lông nuốt trọn biển cả, trong đó nói thế nào?

Sư nói:

- Trong nhà có bức vẽ Bạch Trạch thì không có yêu quái.

Bảo Phước nói thêm:

- Trong nhà không treo bức vẽ Bạch Trạch, cũng không có yêu quái như thế!

*

Hỏi:

- Ngồi im ngưng bặt thì thế nào?

Sư nói:

- Sấm nổ theo thời tiết, kinh động non Nhạc cùng loài sâu dưới đất.

Hỏi:

- Vận động ngàn ban, không khác ngưng bặt là thế nào?

Sư nói:

- Linh hạc bay ngoài không, chim mệt chẳng rời tổ.

Hỏi:

- Tại sao thế?

Sư nói:

- Ông già đầu bạc mà lễ bái thiếu niên, cả thế giới không ai tin.

Hỏi:

- Nếu chư Thánh đến thì dùng cái gì cúng dường?

Sư nói:

- Đất này tuy cầm gậy, nhưng không phải là Bà-la-môn.

Hỏi:

- Tổ ý và Giáo ý là giống hay khác?

Sư nói:

- Mặt trời, mặt trăng tuy đều treo vành trên không nhưng mỗi cái đều có con đường riêng.

Hỏi:

- Nếu thế thì sáng tối con đường khác nhau, sự kiện chẳng một khái lược?

Sư nói:

- Chỉ cần đừng mất dê thì cần chi phải khóc đường phân tẻ.

Hỏi:

- Kẻ học này định về quê thì thế nào?

Sư nói:

- Nhà tan, người nát. Ông về nơi nào?

Hỏi:.

- Nếu thế thì không về vậy?

Sư nói:

- Tuyết đọng trước sân mặt trời lên làm tan chảy, trong nhà bụi bặm ai quét đây?

Hỏi:

- Động là mầm pháp vương, tịnh là rễ pháp vương. Mầm rễ thôi không hỏi, thế nào là pháp vương?

Sư đưa cây xơ quất lên, tăng hỏi:

- Đó vẫn là mầm pháp vương đây?

Sư nói:

- Rồng không ra khỏi động nước, thì ai làm được gì nào?

*

Sư khai pháp tại hai núi, lời pháp truyền bá khắp nơi. Tháng 8, mùa thu năm Mậu Ngọ, nhằm Đường Nguyên Hóa nguyên niên, sư dặn dò chủ sự tăng rằng:

- Phép xuất gia, vật quý không giữ. Lúc gieo trồng phải nên giảm bớt, chuyện xây cất nên dừng lại. Ánh sáng qua mau, đại đạo thâm sâu, huyền diệu, nếu rụt rè, thì làm sao mà thể ngộ? Tuy khích lệ khẩn thiết, đại chúng vẫn cho là tầm thường, không để tâm cảnh giác.

Đến mùa đông sư hơi có bệnh, nhưng không tỏ vẻ mệt mỏi chuyện thưa hỏi. Ngày mùng 1 tháng chạp, sư cáo chúng rằng:

- Ta không rõ là chuyện ngày sau, nay có một việc hỏi các ông. Nếu cho rằng đúng thì trên đầu lại gắn đầu, nếu nói rằng điều đó không phải thì chém đầu mà cầu sống.

Lúc đó, đệ nhất tọa đáp rằng:

- Núi xanh không cất bước, dưới mặt trời không cần đốt đèn.

Sư nói:

- Lúc này đang là thời tiết gì mà nói lời lẽ ấy?

Lúc ấy, có thượng tọa Ngạn Tùng biệt đối rằng:

- Rời hai con đường ấy, thỉnh Hòa thượng đừng hỏi !

Sư nói:

- Không đúng, nói nữa đi !

Thượng tọa Ngạn Tùng nói:

- Ngạn Tùng nói chưa trọn.

Sư nói:

- Ta không kể đến ông nói trọn hay không trọn.

Nói:

- Ngạn Tùng không có thị giả đối đáp Hòa thượng.

Sư bèn hạ đường. Đến đêm, bảo thị giả gọi Ngạn Tùng vào phương trượng nói:

- Xà-lê ngày nay đối đáp với lão tăng rất có đạo lý, ông nên hiệp thể ý chỉ của tiên sư. Tiên sư nói: ‘Trước mắt không pháp, ý tại trước mắt. Không phải pháp trước mắt, chẳng phải chỗ mắt, tai đến được’. Hãy nói xem cái nào là câu chủ yếu? Nếu nói được trao ông y bát.

Ngạn Tùng nói:

- Ngạn Tùng không lãnh hội.

Sư nói:

- Ông nên lãnh hội, hãy nói đi !

Ngạn Tùng nổi:

- Ngạn Tùng thật là không biết.

Sư nạt đuổi ra, rồi nói:

- Khổ, khổ !

Huyền Giác nói:

- Có thật sự là Ngạn Tùng không lãnh hội, hay vì ngại bị trao y bát ?

*

Vào giờ ngọ hai ngày sau, có ông tăng khác đem lời trước đó hỏi sư, sư tự nói thay rằng:

- Thuyền từ không chèo trên sóng trong, kiếm hạp không đồ lao thả ngỗng cây.

Nói xong cáo tịch, thọ 65 tuổi, thọ lạp 46, tháp tại góc Tây Bắc chùa.