Xa Ma Tha
● Xa Ma Tha – Tam Ma – Thiền Na. Xa-ma-tha, dịch ra Hán ngữ là “chỉ”, nghĩa là dừng lại, là bước đầu của phép tu định. Đó là trạng thái của tâm khi đã ngưng hết mọi ý tưởng, mọi suy nghĩ, mọi giao động, chỉ chuyên chú vào một đối tượng. Nên chú ý là, trong lúc “chuyên chú vào một đối tượng” này, tâm không khởi lên bất cứ một ý niệm, một suy nghĩ nào. “Tam-ma”, hay “tam-ma-địa”, hoặc “tam-ma-đề”, cũng tức là “tam-muội”, dịch ra Hán ngữ là “định”, tức là trạng thái tinh thần khi tâm chuyên chú vào một đối tượng, không còn tán loạn, không xao động lăng xăng, cũng không buồn ngủ dật dờ. Như vậy, “tam-ma” cũng tức là “xa-ma-tha”. “Thiền-na”, nói tắt là “thiền”, dịch ra Hán ngữ là “tĩnh lự”, nghĩa là lắng đọng tâm tư, là trạng thái tinh thần khi tâm hoàn toàn tĩnh lặng, không khởi ý niệm, không suy nghĩ, chỉ chuyên chú vào một đối tượng. Như vậy, cả ba từ “xa-ma-tha”, “tam-ma” và “thiền-na”, chỉ là ba tên gọi khác nhau của “ĐỊNH”.
Nhưng vì sao lại có ba tên gọi khác nhau? Xét nội dung Kinh Lăng Nghiêm, thì mục đích tối hậu của người tu hành là chứng đạt đại định Thủ Lăng Nghiêm, tức thể nhập chân tâm bản lai thanh tịnh thường trú, sáng suốt nhiệm mầu, thành tựu đạo quả Bồ-đề Vô-thượng. Để đạt được mục đích cứu cánh đó, đức Phật đã chỉ dạy cho tôn giả A Nan và toàn thể thính chúng pháp môn tu định, tuần tự theo 3 bước phương tiện:
1) Đầu tiên là pháp định “xa-ma-tha”, có công năng diệt trừ vọng tâm mà ngộ được cái chân tâm bản lai thanh tịnh thường trú, bất sinh bất diệt;
2) Thứ đến “tam-ma-đề”, sau khi đã biết rõ mình vốn có sẵn chân tâm thường trú, sáng suốt nhiệm mầu, thì phát tâm bồ đề, hạ thủ công phu, tinh tấn tu tập;
3) Cuối cùng là “thiền-na”, chứng đạt tuệ giác viên mãn, thành tựu đạo quả Vô thượng Chánh Giác. Xét cho cùng, ba tên định khác nhau như trên, chỉ là sự phân tích từ tổng thể đại định Thủ Lăng Nghiêm mà thôi; hay nói khác đi, nếu tổng hợp ba tên định khác nhau ở trên lại, thì đó chính là đại định Thủ Lăng Nghiêm. Đó là nói về Lí, còn nói về Sự, thì 3 tên định khác nhau trên chính là 3 giai đoạn trong tiến trình tu chứng đại định Thủ Lăng Nghiêm.